AKP iktidarı döneminde “ilan verilmeden, ihale yapılmadan, bir görevlinin kararıyla” yapılabilen kamu alımlarının tutarı 84,2 milyar TL oldu. Cumhurbaşkanlığı 2019’daki 323 mal, hizmet ve yapım işi alımından sadece 45’ini ihale ile 278'ini ise ‘doğrudan’ yapmayı tercih etti.
Birgün'den Nurcan Gökdemir'in haberine göre; AKP iktidarının ilk yılından itibaren ihale mevzuatının öngördüğü “ilan verme, teminat alma, ihale komisyonu kurma, yeterlilik kriterleri arama” gibi zorunlulukları aşarak mal ve hizmet alabilmek için ihale usulleri arasından çıkartılan ‘doğrudan temin’ yöntemiyle yapılan kamu alımlarının tutarı 17 yılın sonunda 84 milyar 241 milyon TL’ye ulaştı.
Kamu İhale Kurumu’nun her altı ayda bir yayımlanan Kamu Alımları Raporu’nda yer alan verilere göre, 2003 yılında 981 milyon lira olan doğrudan temin yoluyla yapılan bir yıllık kamu alımlarının tutarı, 2019 sonunda 7 katı artışla 7 milyar 670 milyon liraya çıktı. 2019’da 'Tek kişinin karar verici olabildiği' bu yöntemle yapılan alımlar tüm kamu alımlarının yüzde 5.3’ünü oluşturdu.
İLANSIZ, DENETİMSİZ
İhale süreçlerinde yaşanabilecek her türlü şüphe ve yolsuzluğu engellemek için şart olan rekabetin sağlanması ve şeffaflık ilkesinin, ilan verilmemesi ve ihale komisyonu oluşturulmaması nedeniyle yerine getirilmediği bu yönteme tüm kamu kurumları yıllar boyunca başvurdu.
Kamu İhale Kurumu’na şikayet yolu da kapalı olan doğrudan teminle 2003 ve 2011 yıllarında tüm alımların yüzde 18’ine kadar ulaşan alımlar yapıldı. Alımlar 2016 yılında yüzde 1.2 ile en düşük seviyeye geriledi.
Ancak daha sonra tekrar artış eğilimi gösterdi. 2017’de yüzde 1,4 oranında 3,2 milyar TL’lik, 2018’de yüzde 1,8 oranında 3,7 milyar TL’lik alım yapılırken 2019’da alımlar birden yükseldi. 2019’un ilk altı ayında 2,1 milyar TL’lik doğrudan alım yapılırken ikinci altı ayın sonunda rakam bir anda 7.6 milyar TL’ye çıktı. 4,7 milyar TL’lik mal, 2,5 milyar TL’lik hizmet, 6,6 milyon TL’lik danışmanlık hizmet alımı yapılırken 356,5 milyon liralık da yapım işi verildi.
487 BİN ALIMIN 417 BİNİ
Sayıştay’ın istismar edildiği için eleştirdiği, ismi yolsuzluk şüphesi ile birlikte anılan bu yönteme hemen hemen tüm kamu kurumları başvurdu. Tutar olarak düşük olmakla birlikte sayısal olarak büyük rakamlara ulaşan yöntem 487 bin 502 alımın 417 bin 974’ünde tercih edildi.
TBMM VE YARGI KULLANMADI
2019’da yüksek yargı organları ile TBMM dışında kalan tüm kamu kurumları bu yolla mal, hizmet ve yapım işi için alım yaptı. 109 bin 397 alım ile belediyeler ilk sırada gelirken özel bütçeli kuruluşlar 103 bin 473, Sağlık Bakanlığı 42 bin 596, yükseköğretim kurumları 36 bin 160, İçişleri Bakanlığı 24 bin 511, KİT’ler 23 bin 526 alımı, doğrudan temin yoluyla yaptı.
Cumhurbaşkanlığı da yıl boyunca Kamu İhale Kanunu’nda belirtilen yöntemler ve doğrudan temin yoluyla toplam 59 milyon 287 bin liralık toplam 323 alım yaptı. 57 milyon TL tutarında 45 mal, hizmet ve yapım işi alımında ihale, 2 milyon 229 bin TL’lik 278 alımda doğrudan temin yöntemi tercih edildi.
AYNI İŞE BİRKAÇ ALIM
Kamu kurumları ihale mevzuatını aşmak için en fazla kamu İhale Kanunu’nun “22d” fıkrasını kullandı. Büyükşehir belediye sınırları içindeki idareler 97 bin TL, diğerleri ise 32 bin TL’yi aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama, konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlarını tanınan istisnadan yararlanarak doğrudan temin yöntemiyle yaptı. Kamu idarelerinin bu yöntemi kullanmak için bir seferde yapılacakları alımları birkaç parçaya böldüğü kamunun denetim raporlarına da yansıdı.
